Muqdisho waxaa yeertay jugwayn qiiq iyo olol yaa isqabsaday sidoo kale isrisaasayn ayaa socoto dhaawaca ayaa daadsan meeshay mashaqadu (dhibtu) kadhacday, waxaa aad udhawaaqaya dhawacyada kujira meelaha kala duwan, gawaarida iyo ambalaasta dagdagaa masoo galikaraan waayo ciidanka aya isku xayn daabay goobta xabad ayaa dhacaysa wali waayo kooxdii weerarka sooqaaday ayaa gudaha ugudba
kuwa aad ugubtay ama hilbahoo kalafirdhisanyihiin, markay halkaa marayso dhawacyo badan ayaa udhiig baxeen ama udhinteen gargaar la,aan ayaa ambalaasku waxa aysoo galayaan meesha isbitaalada kaladuwan ayaa looqaybinayaa dhawacda qaybta dadkoodu ayladanyihiin hosbitaalada qaaligaa yay gaysanayaan halka kuwa danyartaa ay nasiikooda qabaan anay adeegfiican helaan iyo inay kudayacmaan hosbitaalada guud ee adeega jaban oo horoyba ugutaagwaaya kiisaska maalin lahaa,
intaas kadib waxaa baraha bulshada qabsanaya wararka kusaabnas qaraxa dhacay tirada dhimashada iyo dhaawacyada, yaboohida dhiigaga yaraaday baafinta dadlawaayay, tacsida dadka dhintay ducada dhawacyada iyo maydadka, hiifka iyo habaarka alshabaab dowlada iyo qolo difacaysa oo aan meesha kamaqneeyn, kanasooqaadaysa waxa meeshakadhacay waxaanbadnayn waliba aan udnayn inlasheegsheego sawirada dadkii dhintay ayaa la iskusoo dhajinayaa fidiyowyaal mar,hore iyo mar,dambaa oo goobta ay waxkadhaceena kama maqna,
kudarsoo waxaaba lasoo alifayaa qisooyin qalbitaabad leh oo,been abuura, si,maatada mashaqadaan layaaban ay usiifajacaan, micnaha qaybta qiiro jabaanka, intaaas kadib waqtigaas waqtigiisaxiga ayaa laamaha kaladuwan oo ay,gaaminayaan madaxda sarsare waxa aytagayaan goobaha dhaawacyadu yaalaan, maydadkii ayaga horay ayaaba loosii aasay tiradooda wali lamahubo dhaawacyadu waa imisa mooji iyo ma,ogi waaye dhamaan goobaha caafimaadka oo ayku kala firdhisanyihiin,
dayac bukanada
waliba qaar ayago oo aan adeeg kufilan helin ayaa xaafadahoodi la,iskagayya, cidi uma,warhayso halka aykudambaydoonaan, kormeerkii madaxda ayaa walisocde,e qolalka dhaawacyadu yaalaan ayey dhaxqaadayaan,ama dhaxsocdaan boqolaal ciidama iyo sawirqaadayaal badan ayaa hareeraha socdo salaan iyo madaxsalaaxida dhibanayaasha ayaa meesha kadhacaysa, kadib dhiig maloobaahanyahay su,aal ah ayay weydiinayaan madaxdu isbitaalada, maya mudanayaal madax kaloo idinka horaysa ayaa shubtay,waana kuwaas hada siibaxaya.
halayaabin waa su,aal madaxdu booqashadooda kuqurxistan badanaa ugudambayntii waxa ay madaxdu qabanayaan wasaxaafadoodkii caadiga ahaa waaki tacsida intadhimatay ducada inta dhaawacantay kudhawaaqista tirada dadka kuwaxyeeloobay oo-kayar tirada dhabtaa ee,la-ogyahay canbaaray arinta falkaan iyo cida kadambaysay, waxay umahad celinayaan ciidamada naftoothurayaashaa ee dadka kasoobadbaadiyay meesha ay'isrisaasayntu kasocotay waana sax aadbay umudanyihiin kuwaas inloomahadceliyo, laakiin kuwii amniga goobtaasi qabishanaa ee qaraxa inuu gudbo sahlay halka lamaridoono iyo waxa keenay inay sabahaan dhacaan ayada la,ismawaydiiyo
faan iyo been
shacabku yaysan niyadjabin guushiinu way dhawdahay alshababna gacanbira ayaan kuqaban doonaa wana haraadigooda waxa intaas yar,noogaysanaya ayaa lagukala faataxaysanayaa, waana hadalka madaxda wabilaahi tawfiiq, dabadeed midkii lagadhintay wuu iska sabrayaa, kii laga dhaawacmayna intii tabartiisa ayuu lacaalayaa kii ganacsigu kadumay ama goobtu kagubatay dib uhabayn ayuu kubilaabayaa dhor maalin kadib ayaa meesha oo dhalaalaysa sidii horana kaqurxoon ayaan isugu imaanaynaa,
waxaan iskawaraysanaynaa inaan ayaamahaan qarax dhicin alxamdulila dalkuna wuu soohagaagayaa horaana loosoconayaa, ilaahayow nimcada anhaysano noohagaaji, iyo muqdisho waytilaabsatay ayaan isugu sheekaynaynaa anagoo islagoobtii fadhina ayaan maqlaynaa jug kale ala,qaraxaa dhacay waa intee waa meel hebel waanalagujiraa , walalkay taleefanka wuuwqaban la,yaha walaashey numberkeedu wuu dansanyaha, saaxiibkey ayaan la-sanahay iyo barteedii ayaan sheekada kabilaabaynaa, waarootiin iyo cashir aan sooqaadanayna inkudhaw labaatan-sano laakiin wali aanan kabaramoosin balsa-alaah aan kabarino nabad warta markasta,
mucjisan dhamad lehen
musiibadaan iskuqaabka waa galaaska kaliya ee aan kagudbi la'nahay rabiyow naxariistaada kuhori dalkeena, iyo dadkeena intii dhimatay iyo inta noolba, aamiin
waanigoo cabdi najiib muxudiin axmed ah iyo cabdi nuur gees sheekadan alifay kana mida dhalinyarada muqdisho ee marwalba usoo taagnaa dhibatoyinka iyo mashawada wadankaan kadhacda rejo wayna uqaba inay arkaan caasimadooda iyo guudahaan soomaaliya oo nabadwaarta kadhalata, mahadsanidiin.
Qalalaasaha Soomaaliya ka socda: waa caqabado dhinacyo badan leh
Soomaaliya, oo ku taal Geeska-Afrika, waa waddan ku sifoobay hiddo dhaqameed qani ah iyo qalalaase joogto ah. Dalku waxasoo foodsaaray caqabado aad u'tiro badan dhawrkii sano ee la,soo dhaafay, kuwaas oo ay'ka dhashayn qalalaase saameeya malaayiin muwaadiniin ah.
Dhibaatooyinka Soomaaliya ka jira ayaa ah kuwo salka ku haya arrimo taariikhi ah, kuwo siyaasadeed, kuwo bulsho iyo kuwo dhaqaale, taasoo ka dhigaysa xaalad cakiran oo u baahan xalal dhinacyo badan leh.
Dulucda Taariikhiga ah
Caqabadda Soomaaliya maanta haysata asalkeeda waxaa laga soo minguurin karaa waayihii gumeystaha iyo halgankii gobanimadoonka ee xigay. Markii ay xornimada qaadatay 1960-kii, Soomaaliya waxaa ka dhacay qalalaase siyaasadeed oo xiriir ah. Sannadkii 1969-kii, Janaraal Maxamed Siyaad Barre waxa uu xukunka kula wareegay afgambi milateri, isaga oo dhidibbada u taagay taliskii kali-taliska ahaa ee jiray ilaa 1991-kii. Dawladdiisa waxa lagu suntay isku dayo ay ku kobcinayso dareenka qarannimo iyada oo la horumarinayo afka iyo dhaqanka Soomaaliga, haddana waxay horseedday in xad-gudubyo baahsan oo ka dhan ah xuquuqda aadanaha iyo cadaadis siyaasadeed.
Burburkii taliskii Barre waxa uu dhaliyay dagaal sokeeye oo sababay in qabiilo iyo qolo kala duwani ay ku hirdamaan talada dalka. Rabshadahaasi waxay sababeen in dalka uu kala go’o, isla markaana ay soo baxaan hogaamiye kooxeedyadii, Soomaaliyana ay galiyeen fowdo. Maqnaanshahan awoodeed ayaa dhabaha u xaaraya in ay soo baxaan kooxo mintidiin ah oo ay ugu horreeyaan Al-Shabaab oo weli khatar weyn ku ah xasiloonida gobolka.
Qalalaasaha Bini'aadantinimo Maanta Soomaaliya waxay la daalaa dhacaysaa mid ka mid ah dhibaatooyinka bini'aadantinimo ee ugu xun adduunka. In ka badan 5 milyan oo qof—ku dhawaad ayaa u baahan gargaar bini'aadantinimo oo degdeg ah. Waxyaalaha xaaladan adag ka qayb qaadanaya waxaa ka mid ah abaaro daba dheeraaday, cunto yari iyo colaado socda. Sida ay sheegtay hay’adda cunnada adduunka ee WFP, dad lagu qiyaasay 2.8 milyan oo qof ayaa cunto la’aan ba’an haysata, iyadoo qaar badan oo ka mid ah ay soo food saartay nafaqo darro iyo macaluul.
Qalalaasaha cimilada ayaa xaaladda uga sii daraya, maadaama Soomaaliya ay aad ugu nugul tahay dhacdooyinka cimilada daran. Abaaraha iyo daadadka ayaa noqday kuwo soo noqnoqda oo aad u xooggan, qoysaskiina barakiciyay, maciishadana hakad galisay. Is-beddelka cimilada iyo iskahorimaadka ayaa horseeday koror weyn oo ku yimid dadka ku barokacayasha (IDPs), iyadoo in ka badan 2.6 milyan oo qof lagu qasbay inay ka cararaan guryahoodii iyagoo raadinaya badbaado iyo masruuf.
Xasilooni la'aan Siyaasadeed
Xasilooni la'aanta siyaasadeed ayaa weli ah arrin xasaasi ah oo ka jirta Soomaaliya. Dowladda dhexe oo la dhisay 2012-kii, waxay halgan ugu jirtay sidii ay awoodeeda u sheegan lahayd meel ka baxsan caasimadda Muqdisho. Gobolo kala duwan oo dalka ka tirsan oo ay ku jiraan Puntland iyo Somaliland ayaa ku dhawaaqay is-maamul, taasoo adkeynaysa dadaallada lagu dhisayo dowlad qaran oo mideysan. Kala qaybsanaantan kaliya kuma koobna in ay hor istaagto dowladnimada wax-ku-oolka ah ee waxay kaloo gacan ka geysataa qalalaasaha iyo amni-darrada joogtada ah.
Sare u kaca kooxda Al-Shabaab oo ah koox xagjir ah oo xiriir la leh Al-Qaacida ayaa sii xumeysay xasiloonida gobolka. Kooxda ayaa qaaday weeraro badan oo ka dhan ah dadka rayidka ah iyo mas’uuliyiinta dowladda, taasoo wiiqeysa horumar kasta oo laga gaaro nabadda iyo xasilloonida. Inkastoo ay jiraan ciidamo nabad ilaalin lagushego oo Midowga Afrika ka socda haddana xaaladda ammaanku waa mid aan la isku haleyn karin, waxaana ciidamada xoogga dalka Soomaaliyeed ay wadaan halgan adag oo ay kaga hortagayaan kooxaha nabad-diidka ah.
Caqabadaha Dhaqaale
Dhaqaalaha Soomaaliya waa aag kale oo ay si ba’an u saameeyeen dhibaatooyinka socda. Dalku wuxuu u badan yahay rermiyiga beeralayda iyo xoolaha nool ayaa laf dhabar u ah dhaqaalihiisa. Si kastaba ha ahaatee, colaado sanado badan socday ayaa waxa ay burburiyeen kaabayaasha dhaqaalaha, taas oo ku adkeysay beeralayda in ay helaan suuqyo iyo kheyraad. Intaa waxaa dheer, musuqmaasuqa baahsan iyo maalgashi la'aanta hoos u dhigtay kobaca dhaqaalaha.
Dhaqaalaha aan rasmiga ahayn, in kasta oo ay muhiim u yihiin qaar badan, waxaa ka maqan xasillooni iyo xeerar loo baahan yahay si loo kobciyo horumar waara. Xawaaladaha ka imaanaya qurba-joogta Soomaalida ayaa taageero maaliyadeed oo muhiim ah siiya qoysaska, haddana ku tiirsanaanta lacagahan ayaa muujineysa daciifnimada dhaqaalaha gudaha.
Gabagabo
Dhibaatooyinka Soomaaliya ka jira waa is-dhexgal kakan oo cabashooyin taariikheed, xasillooni darro siyaasadeed, iyo caqabado dhaqaale. Wax ka qabashada arrimahaas waxay u baahan tahay dadaal wadajir ah oo laga helo beesha caalamka, ururrada gobolka iyo dadka Soomaaliyeed laftooda.
Xallinta dhammaystiran waa in ay diiradda saaraan horumarinta nabadda iyo dib-u-heshiisiinta, kor u qaadida gargaarka kobcinta horumarinta dhaqaalaha. Wadashaqeyn iyo ka go'naansho xasillooni waarta oo keliya ayaa Soomaaliya ay ku rajo weyn tahay in ay ka gudubto caqabadaha jira oo ay dhisto mustaqbal ay muwaadiniinteedu ku horumaraan. Shaki kuma jiro in wadada hor taal ay adag tahay, laakiin dadaal iyo dadaal joogto ah, Soomaaliya nabad iyo barwaaqo ayaa ay gaari kartaa.
0 Comments