Shekoyinka, Somalida

 Kheyraadka Shidaalka Soomaaliya ee aan weli laga faa'ideysan:         Mustaqbalka 

#### Hordhac 

Soomaaliya, oo ku taalla Geeska Afrika, ayaa muddo dheer loo aqoonsaday mawqifkeeda istaraatiijiyadeed ee juqraafiyeed iyo hiddaha dhaqameed ee hodanka ah.  Si kastaba ha ahaatee, dhulkeeda iyo xeebteeda baaxadda leh waxaa ku hoos jira kayd badan kheyraad dabiici ah, gaar ahaan shidaalka.  Tobannaan sano, awoodda kaydka shidaalka ee Soomaaliya ayaa si isku mid ah u soo jiitay indhaha maalgashadayaasha caalamiga ah iyo dawladaha. Maqaalkani waxa uu si qoto dheer uga hadlayaa heerka uu marayo khayraadka shidaalka Soomaaliya, caqabadaha iyo fursadaha sahaminta iyo horumarinta, iyo saamaynta uu ku yeelan karo mustaqbalka dalka.

#### Dulucda Taariikhiga ah 

Taariikhda sahaminta shidaalka ee Soomaaliya waxay soo bilaabatay 1950 meelaadiga markii shirkado ajnabi ah oo kala duwan ay bilaabeen sahaminta dhulka.  Si kastaba ha ahaatee, xasilooni-darro siyaasadeed iyo kacdoon shacab, gaar ahaan burburkii taliskii Siyaad Barre 1991-kii, ayaa hakiyay hawlihii sahaminta.  Dagaalladii sokeeye ee xigay ayaa abuuray jawi ammaan darro iyo hubanti la’aan, taasoo keentay inay ku adkaato maalgashadayaasha shisheeye inay suuqa soo galaan.

Horraantii 2000-meelaadiga, markii ay dib ugu soo laabteen qaybo ka mid ah xasilloonida gobollada sida Putland iyo Soomaliland, waxaa dib u soo cusboonaatay xiisaha loo qabo kheyraadka shidaalka Soomaaliya.  Hay’adda Shidaalka iyo Macdanta ee Puntland ayaa loo aas aasay inay kormeerto sahaminta iyo horumarinta gobolka, taasoo keentay in dhowr heshiis oo wax-soo-saar wadaag ah lala saxiixdo shirkado shisheeye.

 Xaaladda Sahanka Shidaalka ee Hadda 

Sahanadii u dambeeyay ee dhulka iyo qodista sahaminta ayaa muujiyay in Soomaaliya ay ku jirto kayd shidaal, gaar ahaan gobolada Puntland iyo Somaliland.  Qiyaasaha ayaa sheegaya in waddanku uu qaadi karo inta u dhaxaysa 5 ilaa 30 bilyan oo fuusto oo saliid ah, taas oo ka dhigaysa mid ka mid ah gobollada ugu rajada badan ee saliidda aan laga faa'iidaysan adduunka.  Meelaha ugu macquulsan ee sahaminta waxaa ka mid ah baloogyada xeebaha ee Badweynta Hindiya, halkaas oo daraasadaha seismic ay muujiyeen suurtagalnimada kaydka saliideed ee weyn. 

Shirkadaha caalamiga ah ee shidaalka oo ay ku jiraan qaar ka mid ah kuwa ugu waaweyn caalamka ayaa muujiyay xiisaha ay u qabaan shidaalka Soomaaliya.  Shirkadaha sida ExxonMobil, Chevron, iyo Total waxay sameeyeen daraasado horudhac ah iyo sahanno seismic si ay u qiimeeyaan suurtagalnimada hawlgallada qodista.  2019, dowladda Soomaaliya ayaa ku dhawaaqday qorshe ay ku xaraasheyso baloogyada shidaalka ee maalgashadayaasha shisheeye, taasoo muujineysa sida ay uga go’an tahay horumarinta qeybtan. 

#### Qaab-dhismeedka Sharciga iyo Nidaaminta 

Qaabka sharci iyo nidaamka ee lagu maamulayo baarista shidaalka Soomaaliya ayaa weli ah mid horumarsan.  Dowladda Soomaaliya oo kaashaneysa maamul goboleedyada, ayaa ka shaqeyneysay sidii loo dejin lahaa hannaan sharci oo hufan oo saaxiibtinimo leh oo maalgashadayaasha ah.  2020, baarlamaanka Soomaaliya ayaa ansixiyay sharciga cusub ee batroolka kaas oo looga gol leeyahay in lagu soo jiito maal-gashi shisheeye iyadoo la hubinayo in dalka uu ka faa’iidaysto kheyraadkiisa. 

Sharciga cusub ayaa qeexaya xuquuqda iyo waajibaadka shirkadaha shidaalka, ilaalinta deegaanka, iyo habka dakhli qeybsiga dowladda federaalka iyo dowlad goboleedyada.  Qaab-dhismeedkan sharci ayaa muhiim u ah kobcinta jawi maalgashi oo xasilan iyo wax ka qabashada welwelka ka imaanaya bulshooyinka maxalliga ah ee la xiriira qaybsiga kheyraadka ee siman. 

#### Caqabadaha Hortaagan Horumarinta Shidaalka 

Iyadoo suurtagalnimada sahaminta shidaalka Soomaaliya ay tahay mid muhiim ah, haddana waa in la xalliyaa caqabado dhowr ah si loo fududeeyo horumarka: 

1. **Xasilooni la'aan Siyaasadeed**: Xasilooni la'aanta siyaasadeed ee Soomaaliya ka jirta, oo ay uga sii dartay kooxaha xagjirka ah sida Al-Shabaab, waxay khatar weyn ku tahay maalgashiga shisheeye.  Xaaladda ammaan ee gobollada kala duwan ayaa weli ah mid aan degganeyn, taas oo adkeyneysa in shirkadaha ay si ammaan ah u shaqeeyaan. 

2. ** Hubanti la'aan sharci ***: In kasta oo Soomaaliya ay horumar ka samaynkarto qaab-dhismeedka sharci ee sahaminta shidaalka, hubanti la'aanta sharciyadu weli waa walaac.  Khilaafka u dhaxeeya dowladda federaalka iyo dowlad goboleedyada ee ku saabsan maareynta kheyraadka iyo qeybsiga dakhliga ayaa adkeyn kara dadaallada maalgashiga. 

3. **Dhibaatooyinka Kaabayaasha dhaqaalaha**: Kaabayaasha dhaqaalaha ee Soomaaliya, oo ay ku jiraan waddooyinka, dekedaha iyo tamarta, ayaa ah kuwo aan horumarin.  Tani waxay caqabado dhanka saadka ah ku keenaysaa shirkadaha shidaalka ee doonaya inay si hufan u soo saaraan una daabulaan kheyraadka.  Maalgelinta la taaban karo ee kaabayaasha ayaa noqon doonta lagama maarmaan si loo fududeeyo horumarinta shidaalka.

4. **Walaaca deegaanka**: Baadhitaanka iyo soo saarista saliidda waxay wataan khataro deegaan oo dabiici ah.  Welwelka ku saabsan shidaalka daadanaya, burburka deegaanka, iyo saameynta ay ku yeelanayaan bulshada deegaanka waa in wax laga qabtaa si loo hubiyo in horumarinta shidaalku uu yahay mid waara oo mas'uul ka ah. 

Fursadaha Horumarinta Dhaqaalaha 

Iyadoo ay jiraan caqabadahaas, faa'iidooyinka ka dhalan kara sahaminta shidaalka Soomaaliya ayaa ah mid aad u badan.  Horumarinta qaybta shidaalku waxay siin kartaa dakhliga aadka loogu baahan yahay dawladda dhexe iyo dawlad goboleedyada, ka caawinta maalgelinta mashaariicda kaabayaasha, daryeelka caafimaadka, iyo waxbarashada.  Dakhliga ka soo xarooda dhoofinta saliidda ayaa sidoo kale kobcin kara kobaca dhaqaalaha iyo shaqo abuurka, taasoo fursado siinaysa bulshada deegaanka. 

Waxaa intaa dheer, qaybta shidaalka oo kobcaysa waxay soo jiidan kartaa maalgashi shisheeye oo lagu sameeyo warshadaha kale, sida dhismaha, isgaarsiinta, iyo beeraha, taasoo abuuraysa dhaqaale kala duwan.  Samaynta warshado shidaal oo xoog leh ayaa sidoo kale kor u qaadi karta mawqifka juqraafiyeed ee Soomaaliya, taas oo u ogolaanaysa in ay kaalin mug leh ka qaadato suuqyada tamarta gobolka iyo caalamka. 

Danta iyo Maalgashiga Caalamiga ah 

Beesha caalamka ayaa muujisay xiisaha sii kordhaya ee qaybta shidaalka Soomaaliya.  Shirkadaha waaweyn ee shidaalka ayaa wada howlo sahamin ah, dowladuhuna waxay doonayaan inay horumariyaan iskaashiga ay la leeyihiin maamulada Soomaaliya.  Suurtagalnimada kaydka saliidda ayaa kiciyay wadahadalo ku saabsan iskaashiga caalamiga ah ee amniga, horumarinta kaabayaasha, iyo ilaalinta deegaanka. 

Wadamo ay ka mid yihiin Mareykanka, Shiinaha iyo Khaliijka ayaa muujiyay xiisaha ay u qabaan kheyraadka shidaalka Soomaaliya.  Dantan caalamiga ahi waxay horseedi kartaa in la kordhiyo maalgashiga iyo wareejinta farsamada iyo khibraddaqeybsiga